RANGKUMAN MATERI BAHASA JAWA KELAS XII SEMESTER 1
PASINAON 1 TEMBANG MACAPAT KINANTHI
Tandha-tandhane
tembang macapat yaiku nganggo pathokan/paugeran : guru wilangan, guru lagu,
guru gatra lan pada, basane nganggo basa Jawa anyar, bisa mandheg dhewek tanpa
diiringi gendhing. Gunane tembang macapat yaiku kanggo kasustran jaman siki,
kanggo mbawani utawa nggerongi gendhing, kanggo lagu ketoprak lan wayang wong,
kanggo ngarang kapustakan Jawi, kanggo parikan lan dhagelan. Jenising tembang
macapat ana 11 yaiku maskumambang, mijil, kinanthi, sinom, asmarandhana,
gambuh, dhandhanggula, durma, pangkur, megatruh, pocung
Miturut maknane,
tembang Kinanthi iku nggambarake mangsa nalika manungsa sing wis mbangun bale
wisma (rabi), urip rukun lan tentrem ayem kari keluwargane. Kinanthi iku
saemper karo tembung kanthi, kekanthen, gandheng. Tegese minangka kuwajibane
wong tuwa kudu bisa nuntun/nganthi para putrane supaya sakabehe tumindak bener
adoh saka sing ora bener. Mula kudu mbimbing lan tansah aweh pepeling marang
para putrane.
Watake
tembang Kinanthi sarwa seneng, bungah, asih, gumolong (mupakat). Mula biyasane
kanggo ngandharake pitutur luhur lan rasa tresna asih. Serat wedhatama ing
tembang Kinanthi ngajarake tuntunan moral supaya ngolah lantiping rasa lan nyingkirake
hawa nepsu supaya bisa dadi manungsa sing berbudi luhur.
Tuladha
tembang Kinanthi pada 1
5 6 6 6 6 1 2 2
Mang- ka kan- thi- ning tu- mu- wuh
2 1 1 1 2 54 5 6
Sa- la- mi mung a- was e- ling
5 6 1 1 1 1 12 1
E- ling lu- ki- ta- ning a- lam
6 5 5 5 6 4 2 1
Da- di wir- ya- ning du- ma- di
1 2 4 5 5 5 5 5
Su- pa- di- nir ing sang- sa- ya
4 4 4 4 45 42 4 5
Ye- ku pa- ngrek- sa- ning u- rip
Mangka : dadi, kanthining : kanthi (kinanthi), tumuwuh : thukul, salami : sasuwene, awas : waspada, lukitaning : pratanda, wiryaning : kakuwatan, supadi : supaya, nir : ilang/ucul/ora ana, sangsaya : kasengsaran, yeku : yaiku, pangreksaning : ngopeni
“Dadi kanggo sanguning urip, selawase kudu awas lan eling, eling marang pertandaning urip, dadi kekuwatane urip, supaya adoh saka sangsara, yaiku cara ngopeni urip
“Padahal bekal hidup, selamanya waspada dan ingat, ingat kepada petunjuk/contoh di alam ini, menjadi kekuatan hidup, supaya lepas dari sengsara. Itulah memelihara hidup”
Tembang
Kinanthi pada 2
Marma den taberi kulup
Angulah lantiping ati
Rina wengi den anedya
Pandak-panduking pambudi
Bengkas kahardaning driya
Supadya dadya utami
Marma : mulane, den : di,
taberi : tekun, kulup : anak, angulah :ngolah, lantiping : pintere/tajeme,
rina : awan, anedya : ngupaya/usaha, pandak-panduk : tindak-tanduk, bengkas
: ngilangake, kahardaning : hawa nepsu, driya :ati/pribadhi, supadya :
supaya, dadya : dadi, utami : utama
|
“mula sregepa anakku, sinau
netepi ati, awan wengi diupayakna, mlebu sajroning ati, ngilangake hawa
nepsu ing dhiri, supay dadi wong sing utama
“maka rajinlah anak-anakku,
belajar menajamkan hati, siang malam berusaha, merasuk ke dalam sanubari,
melenyapkan nafsu pribadi, agar menjadi (manusia) utama”
|