A. Jinising Tembang Macapat
Tembang macapat uga sinebut puisi
tradhisional jinisi lan perangane dadi telung perangan gedhe :
b)
Puisi tembang macapat (puisi tembang cilik)
Sing kalebu ana tembang macapat
yaiku Kinanthi, Pocung, Asmaradana, Mijil, Maskumambang, Pangkur, Durma, Sinom,
lan Dandhanggula.
b) Puisi tembang tengahan
(tembang dhagelan)
Sing kalebu ana tembang tengahan
yaiku : Megatruh (Dudukwuluh), Gambuh, Wirangrong, Balabak, lan Juru Demung.
c) Puisi tembang gedhe
(kawi)
Sing kalebu tembang gedhe yaiku
Girisa
B. Paugeran Tembang
Macapat
Tembang macapat kaiket dening
paugeran-paugeran ing ngisor iki.
a. Guru Gatra
Guru gatra yaiku cacahing /
gunggunge gatra /baris/larik, saben sapada/sapupuh/sabait. Saben-saben
tembang macapat nduweni guru gatara kang beda-beda.
b. Guru Wilangan
Guru wilangan tegese gunggunge
wanda (suku kata) saben sagatra. Kayadene guru gatra, saben tembang nduweni
guru wilangan kang beda-beda.
c. Guru Lagu
Guru lagu tegese tibaning swara
ana ing pungkasaning gatra kang dinulu saka guru gatra, guru lagu, lan guru
wilangane.
1.
wataking tembang
Tuladha: trap-trapaning
paugeran tembang.
Guru gatra
|
Tembang
|
Guru wilangan
|
Guru lagu
|
( 4 )
1
|
( Pucung )
Murid
iku kudu manut marang guru
Rukun
marang kanca
Aja
drengki aja srei
Aja
climut aja jail aja nakal
|
12
6
8
12
|
(u, a, I, a )
u
a
i
a
|
( 6 )
1
2
3
4
5
6
|
( Mijil )
Dedalane
guna lawan seketi
Kudu
andhap asor
Wani
ngalah luhur wekasane
Tumungkula
yen dipun dukani
Bapang
den simpangi
Ana
catur mungkur
|
10
6
10
10
6
6
|
(i, o, e, i, i,u)
i
o
e
i
i
u
|
( 4 )
1
2
3
4
|
(Maskumambang)
Adhuh-adhuh
rasane Taraku iki
Mboten
saged omong
Bisaku
mung kethap-kethip
Ragaku
among gumlethak
|
12
6
8
8
|
( i, o, i, a )
i
o
i
a
|
( 9 )
1
2
3
4
5
6
7
8
9
|
(Sinom Parijatha)
Dhuh
wong ayu pujaningwang
Dhasar
ayu merak ati
Agawe
sun nandhang branta
Mung
sira kang ngusadani
Manuta
dhuh wong manis
Mangga
sira ingsun rungrum
Aja
pijer lewa –lewa
Ayo
nindakna karonsih
Sesarengan
nyecep sarining asmara
|
8
8
8
8
7
8
8
8
12
|
(a,i,a,,i,i,u,a,i,a)
a
i
a
i
i
u
a
i
a
|
Tembang
|
Guru Gatra
|
Guru Wilangan
|
Guru Lagu
|
Pangkur
Jinejer
ning wedhatama
Mrih
tan kemba kembenganing pambudi
Mangka
nadyan tuwa pikun
Yen
tan mikani rasa
Yekti
sepa asepa lir sepah samun
Samangsane
pakumpulan
Gonyak
ganyuk nglelingsemi
|
(7)
1
2
3
4
5
6
7
|
8
11
8
7
12
8
8
|
a
i
u
a
u
a
i
|
Tembang
|
Guru Gatra
|
Guru Wilangan
|
Guru Lagu
|
Asmaradana
Anjasmara
ari mami
Masmirah
kulaka warta
Dasihmu
tan wurung layon
Aneng
kutha Prabalingga
Prang
tandhing Wurubisma
Kariya
mukti Wong ayu
Puh
kakang pamit Palastra
|
(7)
1
2
3
4
5
6
7
|
8
8
8
8
7
8
8
|
i
a
o
a
a
u
a
|
C. Wataking Tembang
·
Tembang
Pocung : saenake, sembranan,
guyonan. Gunane kanggo guyonan (berkelakar), cangkriman, pitutur.
·
Tembang
Mijil
: gandrung-gandrung, prihatin, Gunane: pangudhar rasa prihatin.
·
Tembang Maskumambang : susah nelangsa, prihatin, merana. Gunane
kanggo mratelakake rasa susah karana.
·
Tembang
Kinanthi :
gandrungasmara. Gunane: kanggo mratelakake rasa susah karanaasmara.
·
Tembang
Durma : nesu,
dendam, muring. Gunane kanggo pengeten nalikaning perang, tantang-tantangan.
·
Tembang Asmaradana: sengsem, nesu, dendam. Gunane mratelakake
rasa susah karanaasmara.
·
Tembang
Pangkur : gandrung,
tegang. Gunane kanggo menehi pepenget/peringatan
·
Tembang Sinom : lugu, susah, prasaja. Gunane kanggo menehi
pitutur, kanggo mbabar rasa susah.
·
Tembang Dhandhanggula: luwes, manis, sarwa cocok. Gunane kanggo
pitutur, mbabar rasa susah, kanggo pambuka gendhing.
·
Tembang megatruh :
susah, rasa cuwa/gela kang mbangeti. Gunane kanggo mbabarake rasa susah.
·
Tembang
Gambuh : nerangake,
nbeber kawruh. Gunane kanggo mulang muruk.
D. Nglagokake
Tembang Macapat
Tembang macapat ing ngisor iki
lagokno kanthi irama kang trep !
Pangkur
Jinejer ning wedhatama
Mrih tan kemba kembenganing
pambudi
Mangka nadyan tuwa pikun
Yen tan mikani rasa
Yekti sepa asepa lir sepah samun
Samangsane pakumpulan
Gonyak ganyuk nglelingsemi
ASMARADANA
|
Anjasmara ari mami
Masmirah
kulaka warta
Dasihmu
tan wurung layon
Aneng
kutha Prabalingga
Prang
tandhing Wurubisma
Kariya
mukti Wong ayu
Puh
kakang pamit Palastra
|
MASKUMAMBANG
|
Akeh janma kandha yen
manungsa kuwi
Bisa
neka loka
Ing
jagad jalaran saking
Katiban
wahyu kabegjan
|
Tembang pangkur ing ndhuwur ngemu
kawruh / nyritakake wong kang bodho ananging ora nggagasan. Tegese ora
ngrumangsani yen menawa dheweke kuwi bodho. Dadine, ngomonge ndhuwur-ndhuwur /
muluk-muluk ora ketemu nalar. Ngadhepi wong sing kaya mangkono iku luwih becik
kudu ngalah. Sing pinter / nalare mlaku kudune trima ngalah lan njaga
rasa-pangrasa wong bodho kuwi.
Dene ana tembang amaradana nyritakake
pawongan (Damarwulan) kang pamit marang kekasihe yakuwi Anjasmara, amarga arep
lunga perang mungsuh Menakjingga (Wurubisma) ana kutha Blambangan
(Prabalingga). Gandeng Menakjingga iku kawentar sekti mandraguna, mula
saka kuwi Damarwulan mesthekake yen takdire tumekang pati/lampus wus cedhak
Tembang Asmaradana nduweni watak
merak ati, sedhih, amarga nandhang asmara.
0 comments:
Post a Comment